VƯỜN KIỂU MẪU 2. Vai trò của kinh tế vườn và " vườn mẫu" trong xây dựng NTM

VƯỜN KIỂU MẪU TRONG XÂY DỰNG NTM 

2. Vai trò của kinh tế vườn và " vườn mẫu"  trong xây dựng NTM

PGS.TS. Nguyễn Xuân Hồng - Chủ tịch Hội LVVN - Trích phát biểu đề dẫn tại Hội thảo

1. Vai trò của kinh tế vườn trong xây dựng NTM

Thực tiễn cho thấy, các tiêu chí khó khăn nhất khi xây dựng xã NTM đó là Tiêu chí số 10  về thu nhập, Tiêu chí số 13 về tổ chức sản xuất và phát triển kinh tế nông thôn, Tiêu chí số 17 về môi trường và an toàn thực phẩm …Để đạt các tiêu chí này cần khuyến khích và hỗ trợ cư dân nông thôn phát triển sản xuất  hàng hóa,  ứng dụng khoa học kỹ thuật tiên tiến để tăng năng suất, chất lượng  gắn với tổ chức lại sản xuất theo chuỗi giá trị, đản bảo truy xuất nguồn gốc và  an toàn thực phẩm, đồng thời phải thưc hiện xắp xếp, bố trí lại không gian sống của từng hộ dân và cộng đồng dân cư để đảm bảo cảnh quan, môi trường xanh – sạch, văn minh, hiện đại những vẫn bảo tồn  được các giá trị, bản sắc văn hóa dân tộc đặc trưng của mỗi vùng miền nông thôn. 

Đối với nước ta, kinh tế vườn (rộng hơn là kinh tế VAC) là một thành tố quan trọng của kinh tế hộ gia đình nông thôn và kinh tế nông nghiệp, vì vậy phát triển kinh tế vườn (KTV) là nhân tố quan trọng trong việc thực hiện các tiêu chí về phát triển sản xuất, tăng thu nhập cho nông dân . Theo đánh giá sơ bộ của Hội Làm vườn Việt Nam, Có thể nói, ngoài các  trại quy mô lớn của các công ty, tập đoàn kinh tế lớn trong  nông nghiệp, các loại hình vườn hộ, trang trại, gia trại nhỏ và vừa của các hộ gia đình, tổ Hợp tác, HTX sản xuất rau hoa, quả, cây công nghiệp, cây dược liệu, chăn nuôi gia súc gia cầm, nuôi trồng thủy sản … đều thuộc phạm vi KTV. Theo thống kê sơ bộ năm 2021, KTV  chiếm trên  80 % sản lượng rau, quả; trên  60 % sản lượng thịt, trứng và khoảng trên 55 % sản lượng nuôi trồng thủy sản; đồng thời KTV cũng chiếm 50 – 60 % sản lượng xuất khẩu các sản phẩm rau, quả, thủy sản của nước ta; trên 70 % các sản phẩm OCOP hiện nay đều xuất phát  từ kinh. Mặt khác, KTV cũng tạo điều kiện chuyển dịch  mạnh mẽ cơ cấu sản xuất trong nông nghiệp theo hướng đa mục tiêu, kết hợp nông nghiệp với công nghiệp chế biến, phát triển du lịch sinh thái và các dịch vụ đào tạo, giải trí, nâng cao hiệu quả sử dụng đất, gia tăng giá trị nông sản, tạo thêm việc làm và thu nhập cho nông dân, cải thiện cảnh quan  môi trường sinh thái và góp phần quan trong xây dựng nông thôn mới và nông thôn mới nâng cao theo hướng văn minh, hiện đại, bền vững. Mô hình kinh tế VAC ( Vườn – Ao – Chuồng) cũng  là  mô hình Nông nghiêp tuần hoàn rất sớm và rất hiệu quả ở Việt Nam. Trong mô hình này các hoạt động trồng trọt ( vườn), chăn nuôi ( chuồng) và thủy sản ( Ao) được thực hiện đồng thời  trong một không gian theo chu trình khép kín, chất thải của công đoạn này là đầu vào của công đoạn tiếp theo, vừa đạt hiệu quả kinh tế cao, vừa khắc phục ô nhiễm và phát triển bền vững. Thưc hiện Quyết định số 885/ QĐ- TTg ngày 23/6/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án Kinh tế tuần hoàn giai đoạn 2020 – 2030, kinh tế nông nghiệp nói chung và KTV nói riêng đang có cơ hội lớn để ứng dụng rộng rãi mô hình kinh tế tuần hoàn.  

Trong quá trình xây dựng NTM, nhiều địa phương đã và đang đẩy mạnh phong trào xây dựng “ vườn mẫu, vườn chuẩn NTM”, “vườn đẹp, trang trại kiểu mẫu “ nhằm phát triển kinh tế VAC theo hướng chất lượng, an toàn, hiệu quả và bền vững,  góp phần hoàn thành các tiêu chí về thu nhập, tổ chức sản xuất, phát triển kinh tế và môi trường  của xã  NTM nâng cao theo quy định của Chính phủ. 

2. Hà Tĩnh nơi khởi phát mô hình " vườn mẫu" và chỉ đạo của PTT Vương Đình Huệ

      Hà Tĩnh là tỉnh đi đầu phong trào xây dựng khu dân cư NTM kiểu mẫu, vườn mẫu. Từ kết quả triển khai thí điểm trên 100 mô hình  “ Vườn mẫu “ giai đoạn 2011 – 2015  với  Năm (05)  tiêu chí ban đầu do Hội Làm vườn tỉnh phối hợp với Văn phòng điều phối Chương trình NTM của tỉnh dự thảo, triển khai và sơ kết, đánh giá giai đoạn 2011 - 2015,  ngày 21/ 11/ 2015 UBND tỉnh Hà Tính đã ban hành Quyết định số 59/ QĐ- UBND về bộ tiêu chí “ Vườn mẫu “ với 5 tiê u chí cụ thể , đồng thời ngày 07/2/2017, UBND tỉnh ban hành Quyết định số 05 / QĐ – UBND về Bộ tiêu chí xã đạt chuẩn NTM của tỉnh gian đoạn 2017- 2020 , trong đó, ngoài 19 Tiêu chí của Trung ướng, tỉnh bổ sung thêm tiêu chí số 20 về “ Khu dân cư NTM kiểu mẫu, vườn mẫu” . Năm 2017, tỉnh Hà Tĩnh đã tổ chức cuộc thi khu dân cư NTM kiểu mẫu, vườn mẫu . Kết quả đã có 34 Khu dân cứ NTM kiểu mẫu  được UBND tỉnh tặng Bằng khen ( 1 khu đạt giải đặc biệt, 08 khu đạt giải A,  10 khu đạt  giải B, 10 khu đạt giải C, 05 khu đạt  giải Khuyến khích); đồng thời đã có 181 Vườn mẫu được  khen thưởng gồm :  01 vườn đạt giải đặc biệt, 30 vườn đạt giải A, 50 vườn đạt  giải B, 70 vườn đạt giải C và 30  vườn đạt giải Khuyến khích. Hiện nay  05 Tiêu chí về “Vườn  mẫu “ của tỉnh Hà Tĩnh vẫn đang được tỉnh áp dụng và một số tỉnh tham khảo vận dụng vào điều kiện của địa phương.

      Từ thành công của tỉnh Hà Tĩnh, Phó Thủ tướng Chính phủ Vương Đình Huệ đã chủ trì Hội nghị toàn quốc về triển khai xây dựng mô hình khu dân cư NTM kiểu mẫu, vườn mẫu và tại Công văn số 173/ TB – VPCP ngày 10/5/2018 của Văn phòng Chính phủ Thông báo ý kiến kết luận của Phó TTg như sau:

"1.Đẩy mạnh tuyên truyền, vận động, quán triệt nhận thức đối với đội ngũ cán bộ làm công tác xây dựng NTM các cấp ( tỉnh, huyện, xã) và người dân, cộng đồng về mục tiêu, nhiêm vụ, kế hoạch triển khai xây dựng khu dân cưu NTM kiểu mẫu, vườn mẫu trên địa bàn. Xác định xây dựng NTM là quá trình liên tục, lâu dài, có điểm bắt đầu nhưng không có điểm kết thúc, các xã sau khi  đã được công nhận đạt chuẩn NTM cần tiếp tục phấn đấu nâng cao chất lượng các tiêu chisvaf hướng tới xây dựng NTM  kiểu mâu. Vì vậy việc xây dựng khu dân cư NTM kiểu mẫu, vườn mẫu sẽ tạo nền tảng quan trọng để hướng tới xây dựng xã NTM kiểu mẫu và huyện NTM kiểu mẫu, trong đó cốt lõi là nâng cao vượt bậc đời sống vật chất và tinh thần cho người dân nông thôn.

2. Xây dựng và ban hành tiêu chí , chỉ tiêu cụ thể vê xây dựng khu dân cư NTM kiểu mẫu, vườn mẫu, làm căn cứ để chỉ đạo, thực hiện , xem xét công nhận mức đạt chuẩn phù hợp với điều kiện thực tiễn và phát huy tối đa lợi thế củ địa phương. Trong đó, chú trọng các nội dung liên quan trực tiếp đến chất lượng cuộc sống của người dân như : việc làm cho người lao động, nâng cao thu nhập , mức hưởng thụ văn hóa của người dân, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa tốt đẹp của cộng đồng, công tác bảo vệ môi trường xay dựng cảnh quan sáng- xanh – sạch – đẹp , xây dựng quan hệ tình làng, nghĩa xóm tốt đẹp, công atcs đảm bảo an ninh trật tự ở khu dân cư nông thôn.

3. Khi triển khai xây dựng khu dân cưu NTM kiểu mẫu, phải lấy vai trò của cộng đồng dân cư là chính, phải để cộng đồng dân cư tự ban bạc, thống nhất lựa chọn lĩnh vực phù hợp, la điểm mạnh của cộng đồng để phán đấu trở thanh kiểu mẫu; Nhà nước chỉ là người hướng dẫn, hỗ trợ, đưa ra các tiêu chí phù hợp để xét, công nhận và công bố. Xây dựng khu dân cứ NTM kiểu mẫu là nâng cao đời sống vât chất , tinh thần cho người dan nông thôn, tạo dựng mối quan hệ đoàn kết, gắn bó tình làng nghĩa xóm, sẵn sàng giúp đỡ, se chia lẫn nhau. Vì vậy, khi triển khai thực hiện nội dung này, cơ quan quản lý Nhà nước các cấp cần phối hợp chặt chẽ với Mặt trận tổ quốc Việt Nam , các tổ cức chính trị - xã hội, các cấp để truyên truyển, vận động, tổ chức cho người dân tham gia, tuyệt đối không vì thành tích mà huy động quá sức dân, phải để người dân thực sự tự nguyện, tự mình chung tay, góp sức xây dựng NTM kiểu mẫu .

4. Chủ động phát động cuộc thi khu dân cư NTM kiểu mẫu, vườn mẫu và định kỳ hàng năm tổ chức khen thưởng cá nhân, tiêu biểu, tôn vinh các tổ chức kinh tế hợp tác ( Tổ hợp atcs, HTX), doanh nghiệp co đóng góp tích cực, hiệu quả cho xây dựng khu dân cư NTM kiểu mẫu, vườn mẫu trên địa bàn.

Phó Thủ tướng cũng phân công nhiệm vụ vụ triển khai xây dựng Khu dân cứ kiểu mẫu, vườn mẫu như sau :

-Về tài liệu tham khảo để triển khai xây dựng khu dân cư kiểu mẫu, vườn mẫu: Giao Bộ NN và  PTNT  phối hượp với UBND tỉnh Hà Tĩnh tổng hợp các văn bản liên quan về chỉ đạo, điều hành, hướng dẫn xây dựng khu dân cư NTM kiểu mẫu, vườn mẫu của Hà Tĩnh gửi các tỉnh, thành phố  trực thuộc Trung ương trong tháng 5/ 2018.

- Về triển khai xây dựng khu dân cư NTM kiểu mẫu, vườn mẫu: Giao UBND các tỉnh, thành phố trược thuộc TƯ khẩn  trương chỉ đạo các địa phương trên đại bàn chủ động triển khai xây dựng phù hợp với điều kiện thực tế , trong đó cần chú trọng phát huy vai trò của người đứng đầu thôn, bản, ấp; vai trò chủ thể của người dân, cộng đồng dân cư, các tổ chức kinh tế hợp tác ( Tổ HT, HTX), doanh nghiệp, trong xây dựng khu dân cư kiểu mẫu, vườn mẫu. 

-Về định hướng xây dựng khu dân cư  NTM kiểu mẫu, vườn mẫu gắn với du lịch trải nghiệm, du lịch sinh thái: Giao Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch chủ trì, phói hợp với các Bộ, ngành liên quan nghiên cứu , ban hành văn bản hướng dẫn, gửi các địa phương trong Quý 2 năm 2018." 

3. Những vấn đề phát sinh trong phát triển vườn mẫu

Nhìn chung từ sau Hội nghị toàn quốc về triển khai xây dựng mô hình khu dân cư NTM kiểu mẫu, vườn mẫu năm 2018, phong trào phát triển kinh tế vườn và xây dựng " vườn mẫu" tiếp tục được đẩy mạnh tại Hà Tĩnh, Nghệ An, Thanh Hóa, Hải Phòng và một số tỉnh phía Bắc. Tuy nhiên hiện đang xuất hiện một số phát sinh sau đây:

- Về tiêu chí vườn  mẫu, hiện nay chủ yếu mới có 1 số  tỉnh vùng Bắc Trung Bộ ban hành trên cơ sở tham khảo 5 tiêu chí  Vườn mẫu của tỉnh Hà Tĩnh đã ban hành, có bổ sung, điều chỉnh một số nội dung cho phù hợp với điều kiện địa phương. Nhiều địa phương ở các vùng khác trong cả nước, nhất là các tỉnh phía Bắc đang có kế hoạch phát triển mô hình Vườn mẫu, vườn chuẩn, trang trại mẫu trong xây dựng NTM nâng cao nhưng vì đây là vấn đề mới nên còn khá lúng túng cả.

- Về tên gọi giữa các địa phương cũng đang có nhiều cách gọi khác nhau:  “ vườn mẫu", " vườn kiểu mẫu", " vườn chuẩn NTM”, “vườn đẹp, trang trại kiểu mẫu “...

- Về giải pháp, nhất là cơ chế chính sách khuyến khích và một số nội dung theo chỉ đạo của Phó Thủ tướng Vương Đình Huệ cũng chậm được triển khai. 

Xuất phát từ thực tế đó, Hội Làm vườn  Việt Nam phối hợp với Trung tâm Khuyến nông Quốc gia, Văn phòng Điều phối NTM Quốc gia – Bộ NN và PTNT và Hội Làm vườn, Văn phòng điêu phối NTM tỉnh Nghệ An  tổ chức Hội thảo với chủ đề:" Hệ thống tiêu chí và giải pháp phát triển vườn kiểu mẫu ( chuẩn) trong xây dựng NTM nâng cao ở các tỉnh phía Bắc"

Mục  đích của Hội thảo là : thông qua thảo luận, tư vấn của các cơ quan quản trong ngành Nông nghiệp và PTNT, các nhà khoa học, Hội Làm vườn và 1 số tổ chức hội, đoàn thể liên quan từ Trung ương đến địa phương, đặc biệt là các cán bộ, hôi viên đã và đang trực tiếp triển khai các mô hình này vườn mẫu, vườn chuẩn để kiến nghị, đề xuất  Khung  tiêu chí xây dựng Vườn kiểu mẫu (chuẩn) để các đia phương tham khảo, ban hành áp dụng phù hợp với điều kiện của  từng  địa phương. Đồng thời, thông qua tổng kết kinh nghiệm thực tiễn để đề xuất các các giải pháp chủ yếu nhằm phát triển, nâng cao hiệu quả của Kinh tế  vườn và xây dựng vườn kiểu mẫu theo hướng sản xuất hàng hóa đa chức năng, ứng dụng nông nghiệp tuần hoàn, nông nghiệp hữu cơ, chuyển đổi số, liên kết theo chuỗi giá trị, đảm bảo truy xuất nguồn gốc sản phẩm …góp phần hoàn thành các chỉ tiêu xây dựng NTM nâng cao, NTM kiểu mẫu.